Styl potoczny

Na tę stronę wskazuje przekierowanie z „język potoczny”. Zobacz też: język wernakularny – szerzej rozumiany język codzienny.

Styl potoczny (rejestr potoczny[1], język potoczny[2]) – styl funkcjonalny języka znany całej społeczności jego użytkowników i najczęściej przez nich używany[3]. Ma charakter opozycyjny wobec języka książkowego[4].

Styl potoczny jest wykorzystywany przede wszystkim w codziennych kontaktach językowych, zarówno w nieoficjalnych wypowiedziach ustnych (np. w rozmowach przy stole, w sklepie, w dowcipach i kłótniach), jak i w pewnych gatunkach wypowiedzi pisemnych (np. w korespondencji osobistej, pamiętnikach czy poradnikach)[3]. Służy jako środek porozumienia na tematy niewyspecjalizowane, wspólne wszystkim użytkownikom języka[5].

Do cech języka potocznego należą: nacechowanie pod względem ekspresywnym i emocjonalnym, niespecjalistyczność i antropocentryczność, gęste występowanie związków frazeologicznych, wyrazista struktura słowotwórcza wyrazów i ich konkretność. Język potoczny obfituje w środki oceniające rzeczywistość ujemnie; charakteryzuje się on szybko zmieniającą się leksyką, w której duży udział mają wyrażenia środowiskowe i obce. Obserwuje się w nim wiele skrótów oraz tzw. potok składniowy[6], czyli luźne, niepełne porządkowanie wyrazów pod względem logiczno-syntaktycznym. W stylu potocznym występują wyrazy podkreślające, nawiązujące i dodatkowe (puste semantycznie)[7]. Język potoczny wykazuje dużą elastyczność, pozwalającą na użycie jego wyrażeń w różnych i zmiennych znaczeniach[8]. Częstym elementem swobodnych wypowiedzi jest slang[9]. Na płaszczyźnie dźwiękowej styl potoczny cechuje się mniej wyrazistą wymową, większą rozciągłością zjawisk asymilacyjnych wewnątrz słów i w końcówkach wyrazowych[10].

W piśmiennictwie język potoczny jest określany rozmaitymi terminami: odmiana potoczna (wariant potoczny)[2], język obiegowy[11], rejestr niski[12], styl konwersacyjny[10]; występują też różne pokrewne pojęciowo (choć niekoniecznie równoznaczne) przymiotniki: „kolokwialny”, „oralny”, „naturalny”, „ustny” czy „mówiony”[13].

Polszczyzna potoczna podlega regulacji pod pojęciem normy użytkowej (zwanej też potoczną), wyróżnianej w ramach dwupoziomowej normy języka ogólnopolskiego[14][15]. W niektórych społecznościach (gdzie zarysowała się dyglosja) funkcję rejestru niskiego (języka potocznego, codziennego, nieoficjalnego) pełni język zupełnie odrębny od języka wysokiego (używanego w literaturze czy kontaktach oficjalnych)[12].

Pozycja stylu potocznego

Styl potoczny to najbardziej powszechny wśród stylów użytkowych języka: znajduje zastosowanie w rozmaitych sytuacjach społecznych i jest używany przez szczególną liczbę użytkowników języka. Jest ściśle związany z fundamentalnymi potrzebami człowieka, odzwierciedla podstawowe składniki ludzkiego otoczenia oraz ujawnia trwałe struktury percepcji i myślenia. Przedstawia codzienny i wręcz „naiwny” obraz rzeczywistości. Na etapie akwizycji językowej styl ten jest przyswajany jako pierwszy i zachowuje swoją centralną pozycję w późniejszej praktyce językowej[16].

Styl potoczny nie występuje wyłącznie w języku mówionym, choć prymarny charakter ustnego języka sprawia, że styl ten jest w tej postaci szczególnie dobrze rozwinięty. Styl potoczny może jednak obejmować zarówno wszelkie gatunki wypowiedzi ustnych (codzienne rozmowy, powitania, prośby, polecenia, życzenia, kłótnie, flirty, kawały itd.), jak też wypowiedzi pisemne, również zróżnicowane pod względem tematyki (listy i pamiętniki, reportaże, porady życiowe)[16].

Styl potoczny pełni funkcję interpretanta w odniesieniu do innych stylów językowych. Ma to miejsce wtedy, gdy język potoczny służy eksplikacji, wyjaśnianiu przekazu wyspecjalizowanego stylistycznie przy użyciu „ludzkiego języka”, „swoimi słowami”[16]. Styl potoczny funkcjonuje na zasadzie przystawalności do doświadczeń najbliższych człowiekowi[17]. Styl potoczny stanowi ponadto podstawę derywacyjną dla wtórnych stylów, modyfikujących jego elementy do własnych potrzeb. Style sekundarne (np. naukowy) mogą się rozwijać, czerpiąc środki z zasobów stylu potocznego[16], a znaczna część terminologii, używanej w nauce i technice, powstaje w wyniku terminologizacji, czyli adaptacji podstawowego zasobu leksykalnego języka[18].

Pisany język potoczny

Styl potoczny funkcjonuje również w postaci pisanej, zwłaszcza w swobodnych interakcjach tekstowych. Potoczne wiadomości tekstowe charakteryzują się zwykle odejściem od przepisów interpunkcyjnych: wyodrębnianie wypowiedzeń nie jest bowiem uważane za istotne, podobnie jak w kodzie języka ustnego. Do znaków najczęściej stosowanych w swojej podstawowej funkcji należą: wykrzyknik, nadający wypowiedzi emocjonalne zabarwienie, i znak zapytania, służący wyróżnianiu zdań pytających. Usługa SMS jako medium przypomina komunikację ustną: umożliwia bowiem interakcję w czasie zbliżonym do rzeczywistego, przy użyciu środków typowych dla języka mówionego. Wiadomości tekstowe dzielą z językiem mówionym spontaniczność i szybkość reakcji[19].

Na gruncie polskim wiadomości tekstowe wyróżniają się pomijaniem niektórych znaków graficznych, a także brakiem typowej delimitacji tekstu na poszczególne elementy składniowe[19].

Pojęcie potoczności

W różnych tradycjach narodowych, kształtowanych przez czynniki historyczne, język literacki może się przeciwstawiać zarówno dialektom, jak i odmianie potocznej[20]. W kontekście języka niemieckiego język potoczny (Umgangssprache) bywa postrzegany jako „strefa buforowa” między niemczyzną standardową a formami niestandardowymi. Termin „potoczny” (umgangssprachlich) może być rozumiany na dwa sposoby: jako określenie na środki wchodzące w skład normy potocznej (tj. pewnej warstwy stylistycznej języka standardowego) lub jako określenie na formy niestandardowe[21].

Z jednej strony język potoczny może być utożsamiany z językiem elity społecznej, z drugiej zaś pojęcie to może obejmować np. dialekty miejskie, stanowiące „niekontrolowany język potoczny”, przejściowy między dialektami wiejskimi a językiem literackim[22]. Niektórzy autorzy określają mowę potoczną jako wariant języka niepodlegający przepisom normatywnym[23][24]. Według jednego z ujęć polszczyzna potoczna ma dopuszczać „dużą swobodę użycia dowolnych wyrazów i zwrotów, nawet nieakceptowanych przez wyższe warstwy społeczeństwa”[24]. Peter Trudgill, specjalista od języka angielskiego, dochodzi do wniosku, że pojęcia formalności i potoczności nie mają związku z dychotomią między formami standardowymi i niestandardowymi: na przykładzie angielszczyzny stwierdza, że standardowy angielski może występować zarówno w postaci formalnej, jak też swobodnej czy nawet wulgarnej[25].

Jako potoczne określa się również opinie, wiedzę czy nazewnictwo. W tym kontekście potoczność przeciwstawiana jest naukowości: poglądom naukowym lub terminologii fachowej[26].

Zobacz też

Zobacz hasła potoczny i kolokwialny w Wikisłowniku
  • kolokwializm
  • slang
  • styl artystyczny
  • styl naukowy

Przypisy

  1. ↑ JurijJ. Lukszyn JurijJ. (red.), Tezaurus terminologii translatorycznej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993, s. 270, ISBN 83-01-11048-1, OCLC 860181291 .
  2. ↑ a b BożenaB. Witosz BożenaB., Dyskurs i stylistyka, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2009, s. 198, ISBN 978-83-226-1908-7, ISBN 978-83-801-2011-2 [dostęp 2024-05-20] .
  3. ↑ a b Zdunkiewicz-Jedynak 2006 ↓, s. 84.
  4. ↑ potoczny, [w:] Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego, PWN [dostęp 2019-05-16] .
  5. ↑ Furdal 1990 ↓, s. 186–187.
  6. ↑ Kwiek-Osiowska 1992 ↓, s. 101–103.
  7. ↑ KlaudiaK. Koczur KlaudiaK., Obecná čeština w polskich przekładach powieści Jaroslava Haška „Osudy dobrého vojáka Švejka za světové války”, [w:] MarzenaM. Rycielska, GrażynaG. Lisowska (red.), Wschód-Zachód: słowiańsko-germańskie badania literaturoznawcze, językoznawcze i glottodydaktyczne na przełomie milenium, Słupsk: Pomorska Akademia Pedagogiczna w Słupsku, 2002, s. 235–238, ISBN 83-88731-51-3, OCLC 68652086 .
  8. ↑ IzydoraI. Dąmbska IzydoraI., On the Semantics of Conditional Sentences, [w:] AnnaA. Brożek, JacekJ. Jadacki (red.), Knowledge, Language and Silence: Selected Papers, Leiden: Brill, 2016 (Poznań Studies in the Philosophy of the Sciences and the Humanities 105), s. 257, DOI: 10.1163/9789004312678_023, ISBN 978-90-04-31267-8 [dostęp 2021-08-25]  (ang.).
  9. ↑ Linguistic Association of NigeriaL.A.N. Conference Linguistic Association of NigeriaL.A.N., Ozo-mekuriO. Ndimele Ozo-mekuriO., Globalization & the Study of Languages in Africa, Grand Orbit Communications & Emhai Press, 2005, s. 145, ISBN 978-978-33527-8-0 [zarchiwizowane z adresu 2020-04-18]  (ang.).
  10. ↑ a b Mistrík 1993 ↓, s. 179.
  11. ↑ AndrzejA. Markowski AndrzejA., Definiowanie i definicje w opisie języka obiegowego: przyczynek do dyskusji, [w:] JerzyJ. Bartmiński, RyszardR. Tokarski (red.), O definicjach i definiowaniu, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1993, ISBN 83-227-0574-3, OCLC 1412095300 .
  12. ↑ a b GrażynaG. Łopuszańska-Kryszczuk GrażynaG., Świadomość językowa i kompetencja komunikacyjna Niemców na Dolnym Śląsku, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1999, s. 23, ISBN 83-227-1435-1, OCLC 48396254 [dostęp 2024-05-20] .
  13. ↑ WładysławW. Lubaś WładysławW., Polskie gadanie: podstawowe cechy i funkcje potocznej odmiany polszczyzny, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 2003, s. 27, ISBN 83-7395-010-9, OCLC 830523243 .
  14. ↑ ŁukaszŁ. Mackiewicz ŁukaszŁ., Norma wzorcowa, norma użytkowa i uzus, czyli różne odcienie poprawności językowej [online], Językowe Dylematy, 23 sierpnia 2011 [dostęp 2019-04-25] .
  15. ↑ ŁukaszŁ. Mackiewicz ŁukaszŁ., 497 błędów, wyd. 1, Elbląg 2018, s. 15, ISBN 978-83-952853-0-1 .
  16. ↑ a b c d JerzyJ. Bartmiński JerzyJ., Styl potoczny jako centrum systemu stylowego języka, „Poradnik Językowy”, 1–2/1991, 1991, s. 10–23 .
  17. ↑ JerzyJ. Bartmiński JerzyJ., Styl potoczny, [w:] JanuszJ. Anusiewicz, FranciszekF. Nieckula (red.), Potoczność w języku i w kulturze, Wrocław: Wiedza o Kulturze, 1992, s. 37–54, ISBN 978-83-7044-041-1, OCLC 805306914 [dostęp 2019-09-03] .
  18. ↑ OlgaO. Martincová OlgaO., IvanaI. Bozděchová IvanaI., Termín, [w:] PetrP. Karlík, MarekM. Nekula, JanaJ. Pleskalová (red.), Nový encyklopedický slovník češtiny, 2017  (cz.).
  19. ↑ a b Andrzej S.A.S. Dyszak Andrzej S.A.S., Zmiany w komunikacji językowej pod wpływem nowoczesnych urządzeń elektronicznych (na przykładzie analizy tekstów esemesowych), [w:] KrzysztofK. Śmiatacz (red.), Zastosowanie narzędzi IT w badaniu opinii usługobiorców na przykładzie służby zdrowia, Bydgoszcz: Wydawnictwa Uczelniane Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy, 2016, s. 72–75, ISBN 978-83-65603-17-3 .
  20. ↑ KazimierzK. Polański KazimierzK. (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 2, Wrocław: Ossolineum, 1999, s. 271, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897 .
  21. ↑ DankoD. Šipka DankoD., Exclusion Labels in Slavic Monolingual Dictionaries: Lexicographic Construal of Non-Standardness, „Colloquium: New Philologies”, 1 (1), 2016, s. 4, DOI: 10.23963/cnp.2016.1.1, ISSN 2520-3355  (ang.).
  22. ↑ Furdal 1990 ↓, s. 186–187, 192–193.
  23. ↑ Buttler 1982 ↓, s. 19.
  24. ↑ a b RafałR. Romanowski RafałR., Współczesny język potoczny: analiza i charakterystyka w kontekście aktualnych zjawisk kulturowych, „Pisma Humanistyczne”, 6, 2004, s. 128–142 .
  25. ↑ PeterP. Trudgill PeterP., Standard English: what it isn’t, [w:] TonyT. Bex, Richard J.R.J. Watts (red.), Standard English: The Widening Debate, London–New York: Routledge, 1999, s. 117–128, DOI: 10.4324/9780203054062, ISBN 0-415-19163-7, ISBN 978-0-203-05406-2, OCLC 179162066 [zarchiwizowane z adresu 2018-04-05]  (ang.).
  26. ↑ potoczny, [w:] DobrySłownik.pl [online] [dostęp 2019-07-11] .

Bibliografia

  • DanutaD. Buttler DanutaD., Miejsce języka potocznego wśród odmian współczesnego języka polskiego, [w:] StanisławS. Urbańczyk (red.), Język literacki i jego warianty, Księga referatów VIII Sesji Międzynarodowej Komisji Słowiańskich Języków Literackich w listopadzie 1980 r., Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1982, s. 17–28, ISBN 83-04-00916-1, OCLC 9704426 .
  • DanutaD. Buttler DanutaD., Polskie słownictwo potoczne, „Poradnik Językowy”, 3/1977, 1977, s. 89–98 .
  • AntoniA. Furdal AntoniA., Językoznawstwo otwarte, wyd. 2. rozsz., Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1990, ISBN 83-04-03306-2, OCLC 1412961861 .
  • JaninaJ. Kwiek-Osiowska JaninaJ., ABC... polskiej gramatyki: leksykon szkolny, Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, 1992, ISBN 83-7064-048-6, OCLC 76290254 .
  • JozefJ. Mistrík JozefJ., Encyklopédia jazykovedy, wyd. 1, Bratislava: Obzor, 1993, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758  (słow.).
  • DorotaD. Zdunkiewicz-Jedynak DorotaD., ABC stylistyki, [w:] MirosławM. Bańko (red.), Polszczyzna na co dzień, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 33–96, ISBN 83-01-14793-8, OCLC 123970553 .
  • LCCN: sh85028457
  • GND: 4061588-1
  • NDL: 00577108
  • NKC: ph138992
  • J9U: 987007284743705171
  • LNB: 000145599
  • PWN: 4008769
  • БРЭ: 3490541