Skóra pergaminowa

Ten artykuł od 2024-01 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Skóra pergaminowata-barwnikowa
Xeroderma pigmentosum
Ośmioletnia dziewczynka z Gwatemali z xeroderma pigmentosum.
Klasyfikacje
ICD-10	Q82.1

Skóra pergaminowa (skóra pergaminowata i barwnikowa, łac. xeroderma pigmentosum) – bardzo rzadkie schorzenie dziedziczone autosomalnie recesywnie spowodowane genetycznym defektem polimerazy DNA β, skutkiem czego dochodzi do nieodwracalnych uszkodzeń DNA w komórkach skóry narażonych na działanie promieni UV.

Klasyfikacja

Skóra pergaminowa jest w rzeczywistości niejednorodną grupą chorób. Wyróżnia się siedem odmian choroby i jeden wariant, różniące się przyczyną i przebiegiem klinicznym:

Typ	Gen	Locus	Białko	OMIM
Typ A (typ I, XPA, XP1, postać klasyczna)	XPA	9q22.3	XPA	OMIM 278700
Typ B (typ II, XPB, XP2)	XPB	2q21	XPB (podjednostka TFIIH)	OMIM 133510
Typ C (typ III, XPC, XP3)	XPC	3p25	XPC	OMIM 278720
Typ D (typ IV, XPD, XP4), w tym trichotiodystrofia typu 1	XPD	19q13.2-q13.3	XPD	OMIM 278730
Typ E (typ V, XPE, XP5)	DDB2	11p12-p11	DDB2 (podjednostka P48)	OMIM 278740
Typ F (typ VII, XPF, XP6)	ERCC4	16p13.3-p13.13	ERCC4	OMIM 278760
Typ G (typ VIII, XPG, XP7)	XPG	13q33	XPG	OMIM 278780
Wariant, typ V (XP variant, XPV, kserodermoid)	POLH	6p21.1-p12	Polimeraza eta	OMIM 278750

Etiopatogeneza

Istotą choroby jest defekt genów kodujących enzymy odpowiedzialne za naprawę uszkodzeń w DNA spowodowanych przez promieniowanie UV-C. Dimery pirymidynowe powstałe wskutek uszkodzenia są wycinane przez egzonukleazy, a powstały ubytek naprawiają polimeraza i ligaza. W wariancie XP przyczyna choroby jest odmienna: geny odpowiedzialne za naprawę uszkodzeń DNA nie są zmutowane, mutacja znajduje się w genie polimerazy-η, potrzebnej w komórce w momencie osiągnięcia przez nią fazy S podczas replikacji. Ponieważ system naprawy uszkodzeń DNA funkcjonuje nieprawidłowo, mutacje kumulują się. Dochodzi do mutacji w genach supresorowych albo protoonkogenach, dlatego też u pacjentów z XP występuje znacznie zwiększone ryzyko nowotworów skóry.

Objawy

Najczęstszym umiejscowieniem jest twarz i inne odsłonięte okolice skóry. Charakterystyczne jest wczesne wystąpienie objawów, już we wczesnym dzieciństwie przy pierwszej ekspozycji na światło słoneczne.

Występują przede wszystkim zmiany skórne:
- drobne plamy przypominające piegi
- większe plamy barwnikowe
- oparzenia słoneczne
- zaniki skóry, ścieńczenie skóry
- odbarwienia skóry
- znaczna suchość skóry
- teleangiektazje
- przedwczesne starzenie się skóry, oczu, błon śluzowych.
Objawy ze strony oczu:
- bolesność
- fotofobia
- zapalenie spojówek.
Objawy neurologiczne:
- mikrocefalia
- spastyczność
- hiporefleksja lub arefleksja
- pląsawica
- głuchota
- oftalmoplegia
- opóźnienie umysłowe.

Najcięższą odmianą XP jest tzw. zespół de Sanctis-Cacchione, gdzie zmiany skórne typowe dla XP współistnieją z oligofrenią, niedorozwojem fizycznym, głuchotą i ataksją.

Skóra pergaminowa jest związana ze znacznie zwiększonym ryzykiem wystąpienia raka podstawnokomórkowego i kolczystokomórkowego skóry oraz czerniaka złośliwego.

Rozpoznanie

Rozpoznanie opiera się na charakterystycznym obrazie klinicznym, zwykle wcześnie, w wieku 1-2 lat. Nie ma rutynowych badań laboratoryjnych wykrywających XP; w wyspecjalizowanych laboratoriach możliwe jest określenie defektu genetycznego wywołującego chorobę i potwierdzenie diagnozy.

Profilaktyka i leczenie

Ponieważ niemożliwe jest leczenie przyczynowe, poprawę jakości życia pacjentów z XP osiąga się przez profilaktykę polegającą na: unikaniu ekspozycji na światło słoneczne, częstych kontrolach dermatologicznych i usuwaniu zmian przednowotworowych (chemioterapia 5-fluorouracylem, krioterapia, chirurgia). Stosuje się również retinoidy doustne.

Rokowanie

Niestety rokowanie w XP zwykle jest niepomyślne, a zejście śmiertelne następuje przed 20. rokiem życia.

Historia

Jednostkę chorobową opisali niezależnie od siebie w 1874 Ferdinand von Hebra i Moritz Kaposi. Termin xeroderma pigmentosum wprowadził w 1882 Kaposi, wskazując na charakterystyczne zmiany skórne: suchość skóry i jej nadmierną pigmentację^[1].