Krystyna Wazówna
Columnia regi sapientia Mądrość filarem królewskim | |||
Królowa Szwecji | |||
Okres | od 6 listopada 1632 | ||
---|---|---|---|
Koronacja | 20 października 1650 | ||
Poprzednik | Gustaw II Adolf | ||
Następca | Karol X Gustaw | ||
Dane biograficzne | |||
Dynastia | Wazowie | ||
Data i miejsce urodzenia | 8 grudnia 1626 | ||
Data i miejsce śmierci | 19 kwietnia 1689 | ||
Ojciec | Gustaw II Adolf | ||
Matka | Maria Eleonora Hohenzollern | ||
| |||
|
Krystyna z dynastii Wazów (ur. 8 grudnia[1] 1626 r. w Sztokholmie, zm. 19 kwietnia 1689 r. w Rzymie) – królowa Szwecji w latach 1632–1654.
Życiorys
Była jedynym dzieckiem Gustawa II Adolfa i jego żony – Marii Eleonory Brandenburskiej, które przeżyło wiek niemowlęcy. Krystyna była ostatnią przedstawicielką dynastii Wazów na tronie szwedzkim. Od jej wstąpienia na tron faktyczną władzę sprawował w jej imieniu kanclerz Axel Oxenstierna. Jako władczyni przyczyniła się do zakończenia wojny trzydziestoletniej oraz likwidacji państwa pomorskiego, dzięki czemu jako pierwsza władczyni w dziejach Szwecji przyjęła pomorskie tytuły książęce: Szczecina, Pomorza i Kaszub.
Jako sześciolatka Krystyna została następczynią Gustawa Adolfa po jego śmierci w 1632 r. Osiemnastoletnia Krystyna władzę nad Szwecją przejęła w grudniu 1644 r. Wstępując na tron, obiecała poślubić swego ciotecznego brata, syna przyrodniej siostry Gustawa Adolfa – Karola Gustawa, palatyna Dwóch Mostów, którego kanclerz Oxenstierna upatrzył sobie ze względu na jego wybitne zdolności wojskowe. W 1647 r. zniecierpliwione stany szwedzkie domagały się od królowej realizacji obietnicy i poślubienia Karola Gustawa, królowa jednak dała odpowiedź wymijającą. Dwa lata później Karol Gustaw przy poparciu Krystyny i szlachty, a wbrew niechętnej silnej władzy królewskiej magnaterii, ogłoszony został następcą tronu i dziedzicznym księciem Szwecji.
W 1650 r. doszło do jej uroczystej koronacji. W 1654 r. abdykowała na rzecz swego niedoszłego męża Karola Gustawa, a jedną z przyczyn abdykacji mogła być[potrzebny przypis] konwersja królowej na katolicyzm[2]. Posądzano ją wtedy, że zechce odgórnie doprowadzić do rekatolicyzacji Szwecji. Nowym królem Szwecji został jej niedoszły małżonek, palatyn Dwóch Mostów, który panował w Szwecji jako Karol X Gustaw.
Po abdykacji poniosła porażkę w staraniach o koronę wicekrólestwa Neapolu, zaś po abdykacji Jana Kazimierza zamierzała się starać o elekcję na króla Polski[potrzebny przypis].
Była mecenasem nauki i sztuki. W 1649 r. zaprosiła Kartezjusza celem pobierania lekcji filozofii, chciała także korzystać z jego wskazówek przy tworzeniu szwedzkiej akademii nauk. Odbywające się o piątej nad ranem zajęcia i srogi północny klimat nie służyły długo filozofowi, zmarł po kilku miesiącach na zapalenie płuc. Jej dewiza brzmiała: Columna regni sapientia (Podporą władzy królewskiej jest mądrość).
W 1689 przekazała obszerne zbiory manuskryptów Bibliotece Watykańskiej. Została pochowana w Grotach Watykańskich u boku papieży w podziemiach bazyliki św. Piotra na Watykanie[3].
Jako niemowlę posądzano, że jest chłopcem. W dzieciństwie interesowała się zajęciami raczej uznanymi za chłopięce - jazdą konną, fechtunkiem czy polowaniami na niedźwiedzie[4]. Jako dorosła, Krystyna zachowywała się jak mężczyzna, siedziała i jeździła jak mężczyzna, a jadła i przeklinała jak żołnierz[5]. Ubierała się również po męsku przez większość życia. Zmieniło się to dopiero podczas jej pobytu w Rzymie. Sama Krystyna pisała o sobie w pamiętnikach nawiązując do androgyniczności[6].
Najbliższą jej przyjaciółką była Ebba Sparre, z którą dzieliła „długotrwałą, intymną zażyłość”[7]. Krystyna nazywała ją „Belle”, uważała za czarującą i spędzała każdą możliwą wolną chwilę z la belle comtesse. Dzieliła się swoimi emocjami, wychwalając piękno i umysł oraz przedstawiała Ebbę jako osobę, z którą sypia między innymi ambasador Anglii Whitelocke[8][9]. Po wyjeździe ze Szwecji Krystyna pozostała w kontakcie ze Sparre, pisząc do niej listy pełne pasji i wyznań miłosnych[8]. Współcześnie uważa się ją raczej za lesbijkę[10], choć historycy spierają się co do tego. Jej związki z kobietami były dość jawne, jak na tamte czasy[8], a do jej kochanek należały, oprócz Sparre, Gabrielle de Rochechouart de Mortemart, Rachel, kuzynka Diego Teixeira[11] czy śpiewaczka Angelina Giorgino[12].
Przez całe życie była otwarta i tolerancyjna na inne religie i wielokrotnie starała się wspierać potrzebujących - od Żydów w Rzymie, przez protestantów w Hiszpanii.
Odniesienia w kulturze
Losy Krystyny zostały swobodnie potraktowane w filmie Królowa Krystyna, a jej romans z Ebbą stał się podstawą filmu Dziewczyna, która została królem. Na epizodzie z jej życia oparł swój dramat Aleksander Dumas.
Przypisy
- ↑ Daty przyjęte według źródeł szwedzkich, mogą być podane według kalendarza juliańskiego zamiast gregoriańskiego – odpowiednio więc według tego drugiego 18 grudnia.
- ↑ Zdaniem Pawła Jasienicy główną przyczyną abdykacji królowej Krystyny było powszechne niezadowolenie spowodowane bankructwem finansowym skarbu państwa; Paweł Jasienica Rzeczpospolita Obojga Narodów. Calamitatis Regnum, s. 100.
- ↑ Jacob Truedson Demitz for Ristesson: Christina of Sweden (1626) grave sign 2010 Vatican. 2010-11-03. [dostęp 2022-01-16].
- ↑ Frank N.F.N. Magill Frank N.F.N., The 17th and 18th Centuries: Dictionary of World Biography, Routledge, 2013 .
- ↑ VeronicaV. Buckley VeronicaV., Christina, Queen of Sweden: The Restless Life of a European Eccentric, HarperCollins, 2004, ISBN 978-0-06-073618-7 .
- ↑ Christian vonCh. Zimmermann Christian vonCh., Frauenbiographik: Lebensbeschreibungen und Porträts", Gunter Narr Verlag, 10 lipca 2017 .
- ↑ A.A. Tangran A.A., Women in World History, Yorkin Publications, 2000, s. 722-729 .
- ↑ a b c LouisL. Crompton LouisL., Homosexuality and Civilization, Harvard University Press, 2009, s. 357–60 .
- ↑ RobertR. Aldrich RobertR., GarryG. Wotherspoon GarryG., Who's who in Gay and Lesbian History: From Antiquity to World War II, Psychology Press, 2002, s. 292 .
- ↑ SarahS. Waters SarahS., S Girton Girl on a Throne: Queen Christina and Versions of Lesbianism, „Feminist Review. No. 46, Sexualities: Challenge & Change”, 1994, s. 41-60 .
- ↑ BernardB. Quilliet BernardB., Christine de Suède, Fayard, 4 czerwca 2003 .
- ↑ PaulP. Hofmann PaulP., The Vatican's Women: Female Influence at the Holy See, St. Martin's Press, 8 października 2002 .
- p
- d
- e
Englingerowie |
|
---|---|
Stenkilowie |
|
Swerkerydzi i Erykidzi |
|
Folkungowie |
|
dynastia meklemburska |
|
okres unii kalmarskiej |
|
Wazowie |
|
Wittelsbachowie |
|
Dynastia Heska |
|
Oldenburgowie |
|
Bernadotte |
|
- p
- d
- e
Księstwo Finlandii panowanie szwedzkie (1249-1581) (księstwo od 1284) |
| ||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Wielkie Księstwo Finlandii panowanie szwedzkie (1581-1809) |
| ||||||||||
Wielkie Księstwo Finlandii panowanie rosyjskie (1809-1917) |
| ||||||||||
Królestwo Finlandii (1917-1919) |
|
- 1919 - zniesienie monarchii, ustanowienie Republiki Finlandii.
- ISNI: 0000000112298199
- VIAF: 4931803
- ULAN: 500095065
- LCCN: n50047934
- GND: 118520652
- NDL: 00620955
- LIBRIS: 97mpqfft4ws1w0d
- BnF: 119101172
- SUDOC: 026954206
- SBN: CFIV171285
- NLA: 35283225
- NKC: jn19990210356
- DBNL: chri011, zwed002
- BNE: XX897942
- NTA: 070019487
- BIBSYS: 90229573
- Open Library: OL6896748A, OL287084A
- PLWABN: 9810660819105606
- NUKAT: n02061405
- J9U: 987007264150005171
- CANTIC: a1076589x
- LNB: 000159822
- CONOR: 95243875
- ΕΒΕ: 262803
- BLBNB: 000169072
- LIH: LNB:V*303768;=BN
- RISM: people/30031327
- PWN: 3928000
- Britannica: biography/Christina-queen-of-Sweden
- Universalis: christine
- БРЭ: 2113314
- NE.se: kristina
- SNL: Kristina_Augusta
- VLE: kristina
- Catalana: 0020716
- DSDE: Kristina
- identyfikator w Hrvatska enciklopedija: 34030