Jaz walcowy

Jaz walcowy – urządzenie hydrotechniczne służące piętrzeniu wody na rzekach, kanałach. Stopień piętrzenia jest większy niż w przypadku jazów iglicowych.

W Polsce jazy walcowe są rzadkością. Do najstarszych, zachowanych w oryginalnej postaci należy jaz Bolko na rzece Baryczy^{[potrzebny przypis]} oraz jaz Czersko Polskie w rejonie ujścia Brdy do Wisły w Bydgoszczy. Jaz wybudowany w latach 1904–1906 jest czynny do dziś^[1]. Młodsze znajdują się na stopniach wodnych Kanału Mazurskiego – w pobliżu wsi Przystań u początku Kanału Mazurskiego przy jez. Mamry i wciąż czynny, ręcznie obsługiwany jaz walcowy Piaski, na kanale między jeziorem Rydzówka a śluzą Piaski^[1].

W Niemczech można podziwiać duże jazy walcowe na Menie między Griesheim i Goldstein w pobliżu Frankfurtu nad Menem (Stopień Wodny Griesheim) oraz na Neckarze w Heidelbergu (Staustufe Neckargemünd). Mniejsze jazy walcowe znajdują się w Haltern am See w pobliżu Dortmundu i w Chemnitz.

Historia

Konstrukcję pierwszego jazu walcowego zaprojektował niemiecki inżynier Max Carstanjen (1856–1934)^{[potrzebny przypis]} dla stopnia wodnego w Schweinfurcie, oddanego do użytku w 1903 roku^[2]^[3].

Konstrukcja

Przelew jazu walcowego zamykany jest stalowym walcem zakończonym wieńcami zębatymi. Walec podczas podnoszenia wtacza się do góry po pochyłych torach za pomocą jednostronnego łańcucha napędowego, związanego z mechanizmem napędowym.

Zalety

Jaz walcowy jest znacznie łatwiejszy w obsłudze od jazu iglicowego i posiada więcej możliwości. Może wytrzymać wyższe ciśnienie wody, a tym samym może występować przy stopniach wodnych o wyższym piętrzeniu.

Przypisy

↑ ^a ^b Januszewski Stanisław: Jaz walcowy u ujścia Brdy do Wisły. [w.] Prosto z pokładu. Biuletyn nr 29. Styczeń 2006. Fundacja Otwartego Muzeum Techniki we Wrocławiu
↑ Der Grundablass der Wehranlage in Schweinfurt [online], www.wsv.de [dostęp 2019-06-06] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-07] (niem.).
↑ Walzenwehr-Grundablass und Walzenwehr-Denkmal [online], www.schweinfurt.de [dostęp 2019-06-06] (niem.).

Bibliografia

Januszewski Stanisław: Jaz walcowy u ujścia Brdy do Wisły. [w.] Prosto z pokładu. Biuletyn nr 29. Styczeń 2006. Fundacja Otwartego Muzeum Techniki we Wrocławiu
Woźniak-Hlebionek Agnieszka. Kanał bydgoski, Brda i Noteć w pruskich planach inwestycyjnych w latach 1773-1915. In. Kronika Bydgoska XXIII (2001). Bydgoszcz 2002.